Een expeditiecruise naar Antarctica -een van de laatste stukjes ongerepte natuur op onze planeet- is voor menig reiziger de ultieme trip: de Reis der Reizen. HX Hurtigruten Expeditions brengt de eeuwenoude ijslaag van het witte continent via een twaalfdaagse cruise vanuit Zuid-Argentinië comfortabel dichterbij.
Een gegrilde steak met ui en brood, dat heb ik gisteren als ‘laatste avondmaal voor het ruime zeegat’ gegeten in een bruisend Buenos Aires. Het vlees was lekker (de Argentijnen hebben een reputatie hoog te houden), de malbec-wijn nog beter (de Argentijnen moeten dringend meer wijn exporteren). Het is een beetje laat geworden, maar dat belet me niet de volgende dag fris en monter te reizen naar het uit zijn voegen gebarsten Ushuaia, het officiële ‘Fin del Mundo’, het einde van de wereld. En in te schepen aan boord van de MS Fridtjof Nansen, een hybride (!) expeditieschip dat jaarlijks de wereld rondgaat en tijdens de zomermaanden van het zuidelijk halfrond (onze wintermaanden) cruises naar Antarctica verzorgt. De Fridtjof Nansen, te water gelaten in 2020 en genoemd naar een roemrijke Noorse ontdekkingsreiziger, wetenschapper en diplomaat, is letterlijk gemaakt voor deze uitdaging, want het schip werd gebouwd naar de Polar Class 6-norm. In mensentaal: geen ijsbreker, maar het kan wel wat ijs verdragen. Om 19 uur exact gooit de Noorse kapitein de trossen los en de hendels in full ahead, en stomen we het Beagle-kanaal in. Drie korte stoten van de scheepshoorn zijn ons afscheid aan de bewoonde wereld. We gaan zuidwaarts, zover we kunnen, recht naar het ijs. Er staat een messcherpe wind, het water tekent kopjes, een eenzame dolfijn begeleidt ons discreet. Een laatavondzon tekent de pieken van het jonge Patagonische gebergte vuurrood, maar slechts enkele van de 400 passagiers bevolken het dek om deze einde-van-de-wereld-lichtshow gade te slaan. Het gros geeft acte de présence op de welkomstcocktail.
Avonturiers de luxe
Reizen naar de blauwe ijswoestijn is reizen met extravagante medereizigers, mensen die de wereld gezien hebben en daar boeiend doch pretentieloos over kunnen verhalen. Jetlagspecialisten bij wie de evenaar spreekwoordelijk door het achterwerk loopt. Deck 10 is al snel mijn favoriete stek. De onverklaarbare sfeer van het relatief trage varen (twaalf knopen), het spel van het licht en het genot om op het bovendek in de ijskoude wind een traan van vrieskoude weg te pinken. Ik tref het: de Drake Passage, ’s werelds meest turbulente zeestraat, met honderdvijftig scheepswrakken en tweeduizend doden op zijn palmares, is geen ‘shake’ maar ‘a lake’. Oké, ’t schip beukt, rolt en klopt wat, maar gaat niet tekeer als een elektrische stier. “Dit is zeker weten een van de rustigste crossings”, zal de charismatische kapitein later zeggen. Hier, tussen de vijftigste en zestigste breedtegraad, botsen de warme zoute wateren van de oceanen met het zoete smeltwater van Antarctica, en dat levert zeer dikwijls vuurwerk op, met scènes die doen denken aan de Hollywood-film ‘The Perfect Storm’. Met dit verschil dat in de film de zeebonken in paniek schoten. “Ach, je mag bij zwaar weer nooit meer schrik hebben dan de kapitein”, lacht de Noorse expeditieleider Thorsten ’s avonds bij de dagelijkse briefing. “An Antarctic expedition is the worst way to have the best time of your life”, schreef de Britse ontdekkingsreiziger Apsley Cherry-Garrard ooit. Na volle twee dagen en twee nachten varen, vormt zich plots een landschap. Er duikt land op. We zijn er, de ijskast van de wereld ligt aan mijn voeten. Na achthonderd kilometer zie ik van de ene op de andere minuut het Antarctische niemandsland, waar de mens niet eens tot het ecologische systeem behoort. En het is verdomme indrukwekkend! De eerste ijsschotsen komen in zicht. Reusachtige, witte drijvende platforms waarvan sommige een doorsnede van meer dan een kilometer hebben.
Officieel nergens
In tegenstelling tot het Noordpoolgebied -een stukje bevroren en bewegende oceaan- is Antarctica een landmassa, bedekt met een ijskap die op sommige plaatsen vierduizend meter dik is. Het ganse gebied is groter dan Europa. In de late namiddag krijgen we een uitgebreide briefing over de aanlegplaatsen. Omdat er hier uiteraard geen havens zijn, zullen we vijf dagen lang ‘landings’ maken, dat wil zeggen: verpakt als Michelinmannetjes in Zodiacs de kustlijn bestormen. De lijst van wat allemaal niet toegelaten is, opgesteld door de International Association of Antarctica Tour Operators (IAATO), is twee pagina’s lang. Samengevat komt het hierop neer: je kan alleen voetstappen achterlaten en het enige wat je mag nemen, zijn foto’s. Daar gaan we dan. Mijn eerste kennismaking met het noordelijke schiereiland loopt al bijna faliekant af. Dit is een extreem glibberig continent! Ik schuifel heen en weer (zeebenen?) en probeer niet te vallen. Maar luister toch eens: er heerst een oorverdovende stilte op de Zuidpool. “Sta ik nu dicht tegen de onderkant of de top van de wereld?”, vraagt de jeugdige Dave, die zichzelf op deze reis getrakteerd heeft na een kansspelbiljet met de juiste cijfers. “Op Europese kaarten prijkt de Zuidpool aan de onderkant, maar dan heb je de Australische kaarten nog niet bekeken”, grapt zijn vader. “Het hangt ervan af hoe je het allemaal bekijkt, boy.”
Ruimte voor de pioniersgeest
Vanaf nu zitten we in een vast stramien. ’s Nachts verplaatsen we ons, tijdens de dag voeren we telkens twee landings uit, één in de voormiddag en één in de namiddag, al kan één van de twee ook een Zodiac-cruise zijn. Ik krijg er maar niet genoeg van. Telkens opnieuw voer ik met plezier de ganse verkleedpartij uit (wollen ondergoed, een tussenlaag in fleece, waterdichte bovenkleding, laarzen, muts, handschoenen, parka, zwemvest) en hop, de Zodiac in. Bij terugkeer moet je eerst je laarzen poetsen en dan ontsmetten. Maar niets is me te veel, want de sites vliegen ons als gebraden kippen in de mond. Petermann Island, de Wilhelm-archipel, Pléneau Island, Lemaire Channel, Neko Harbour, Wilhelmina Bay, Orne Harbour, Spert Island, Mikkelsen Harbour… Ik zie zeeleeuwen, ik zie duizenden pinguïns. De indrukken zijn telkens opnieuw overweldigend. Antarctica is het koudste, minst bewoonde, meest geïsoleerde en ontoegankelijkste van alle continenten: zulke hallucinante landschappen vervelen niet snel. Op het vulkanisch actieve Deception Island ligt Whaler’s Bay aan mijn voeten, een oude Noorse walvisvaardersnederzetting naast een gletsjer bedekt met eeuwenoude vulkanische as. De sfeer is hallucinant. “We bezoeken het Auschwitz van de walvissen”, zegt Ian, de meereizende historicus, met enig gevoel voor dramatiek, “Honderd jaar geleden zag de zee hier vuurrood. Rood van het walvissenbloed.”
Ultieme barometer
Hoe meer landings we uitvoeren, hoe beter ik het kan vatten. Antarctica beïnvloedt het weer op het zuidelijke halfrond, bepaalt zeestromingen over de gehele wereld en fungeert als ondubbelzinnige graadmeter voor ons gebruik en misbruik van de planeet. Daarom behoort Antarctica niemand toe, een zegen. Er is geen paspoortcontrole, geen militaire activiteit, geen gemekker. Dit continent heeft immers de speciale status van natuurreservaat gekregen. Die status zit vastgebeiteld in het Antarctisch Verdrag uit 1959. Dat document is getekend door 45 landen die 65 procent van de mensheid vertegenwoordigen, opgesplitst in stichtende, adviserende en observerende lidstaten. “Dat is goed, maar niet goed genoeg”, weet de geologe Susan van het expeditieteam. “Alles kan altijd beter, zeker nu jaarlijks steeds meer mensen naar Antarctica reizen.” En dat cijfer groeit hallucinant. In 2023 reisden meer dan 100.000 geïnteresseerden richting Antarctica, een groei van 43 procent op amper één jaar tijd, al zat de Covid-pauze daar ook voor iets tussen.
Met verstomming
Antarctica laat zich hoe dan ook niet vangen in een schema. Elke trip is een combinatie van toeval, natuurgeweld, gebeurtenissen en weersomstandigheden. Wie daar niet klaar voor is, blijft beter thuis. Want, in alle eerlijkheid, het is een voorrecht hier te kunnen zijn. “Ik had nooit gedacht dat ik hier nog ooit zou komen”, fluistert een Amerikaanse dame op leeftijd haar echtgenoot op Deck 10 toe. In de hoek van haar rechteroog breekt een traan uit. Dit is de sfeer van Antarctica: voelen dat je leeft. En dan gebeurt het. Uit het niets komen twee walvissen opdagen. Alsof ze besteld zijn door de rederij, komen ze tot tegen het schip gezwommen. Ze laten zich uitgebreid fotograferen en nemen het spontane applaus met stijl in ontvangst. Dit is schitterend.
Woordeloos hard
De laatste cruisedag wordt nog False Bay aangedaan, maar dat draait anders uit dan voorzien. Het weer keert, en de Fridtjof Nansen krijgt bakken water over zich heen. Regen die, als even later ook de wind nog aanwakkert, overgaat in hagel en sneeuw. Duizenden druppels vliegen ons op het panoramadek als kopspelden in het gelaat. Dit is niet vol te houden. Vandaag moeten we het afleggen tegen de wetten van moeder natuur. Maar ik ben tevreden. Met vier dagen zon en één dag stormweer moét je besluiten: ’t is goed geweest. ’s Avonds is de sfeer in de bar uitgelaten. De wijn wordt niet langer per glas, maar per fles besteld. Men verbroedert, enkelen schieten souvenirfoto’s van het 20-koppige expeditieteam en/of de 161 crewleden: partners in travel, breed lachend onder elkaar. Met een krachtige stoot van de scheepshoorn neemt de Fridtjof Nansen na 137 uur afscheid van Antarctica. Woordeloos. Logisch ook: woorden schieten hier te kort, voor Antarctica zijn er geen woorden! Hopelijk is de Drake Passage ons goedgezind.
Beste reistijd & weer
Praktisch: in Antarctica is het in de zomermaanden (onze wintermaanden) minder koud dan je zou denken. De gemiddelde dagtemperatuur op het noordelijke schiereiland draait rond het vriespunt, niets om je druk over te maken. Maar een scherpe poolwind maakt het ijskoud, en eist dat je toch de nodige voorzorgsmaatregelen neemt. Het weer draait ook als een windhaan. Zon in de voormiddag, sneeuw in de namiddag is geen rariteit.
